Alacalı Taşlarda Saklı Bir Tarih: Alacalı Camii
Tuba Rahmet Ekinci
Harput’un tarih kokan yapılarını birer birer aralamaya devam ediyoruz. Önce şehrin hamam kültürüne tanıklık eden Çemşit Bey Hamamı’nı, ardından da Ulu Cami gibi anıtsal bir ibadethaneyi ele aldık. Bu yazıda ise Harput’un daha sakin bir köşesinde, gösterişten uzak ama taşlarına sinmiş derin anlamlarla karşımıza çıkan bir yapıya yöneliyoruz: Alacalı Mescit.
1203-1204 (Hicrî 600) yıllarında inşa edildiği kabul edilen Alacalı Mescit, Artukoğulları’nın Harput koluna mensup Nûreddin Ebü’l-Fâzıl Artuk Şah’ın babası Hızır Bey dönemine tarihlendirilir. Bu tarih, yapıyı 13. yüzyılın başına ve Anadolu Selçuklu dönemi etkisi altındaki bir döneme yerleştirir. Artukoğulları, Selçuklulara bağlı yarı bağımsız bir beylik olduğundan, mescit hem yerel hem de büyük siyasi yapıların izlerini taşır.
Yapının çevresinde geçmişte medrese odalarının bulunduğu, küçük bir havluyla desteklendiği bilinmektedir. Bu yönüyle Alacalı Mescit yalnızca bir ibadet mekânı değil, aynı zamanda eğitim faaliyetlerinin de yürütüldüğü çok işlevli bir merkez olmuştur. Bu durum, dönemin toplumsal yapısında ilim ve ibadetin nasıl iç içe geçtiğini göstermesi açısından oldukça değerlidir.
Alacalı Mescit zamanla çeşitli onarımlar geçirmiştir. Özellikle Osmanlı döneminde eklenen kalem işi süslemeler ve ahşap tavan unsurları, yapıya hem yeni bir dönem damgası vurmuş hem de onu yaşatmayı mümkün kılmıştır. Bugün mescidin minaresi orijinalliğini koruyarak ayakta kalabilmiş nadir örneklerdendir. Giriş kapısındaki taş süslemeler, yapının özgün estetik değerini yansıtırken, mimarî sadeliğiyle dikkat çeker. Fakat bu sadelik, yapının anlamını ve tarihî derinliğini asla eksiltmez; aksine onun sessizce anlattığı geçmişe tanıklık eder.
Bugün Harput’un bilindik yapıları kadar ziyaret edilmese de Alacalı Mescit, sahip olduğu tarihî ve mimarî değerle kendine özgü bir yere sahiptir. Gösterişten uzak yapısı, sadeliğiyle geçmişin sesini bugüne taşır. Harput’un sessizliğinde yankılanan bu taş yapı, hatırlamayı bilenler için hâlâ konuşmaktadır.
Not: Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Vakıflar Genel Müdürlüğü koordinesinde yürütülen cami restorasyonu devam ediyor. Yapıyı güçlendirme ve yenileme çalışmalarının 2026 sonunda bitirilmesi hedefleniyor.
