CHP HEYETİNİN ELAZIĞ DEPREMİ RAPORU AÇIKLANDI

CUMHURİYET HALK PARTİSİ

ELAZIĞ İNCELEME RAPORU

7-8 OCAK 2021

ALİ ÖZTUNÇ

Doğa Hakları ve Çevreden Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı

Kahramanmaraş Milletvekili

GÜRSEL EROL

CHP Elazığ Milletvekili

PM Üyesi

CUMHURİYET HALK PARTİSİ

ELAZIĞ YERİNDE İNCELEME RAPORU

7-8 OCAK 2021

I - İNCELEME HEYETİNDE YER ALANLAR

Doğa Hakları ve Çevre Politikalarından Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Ali ÖZTUNÇ, Elazığ Milletvekili Gürsel EROL, Trabzon Milletvekili Ahmet KAYA, Ankara Milletvekili Nihat YEŞİL, Bursa Milletvekili Orhan SARIBAL, Hatay Milletvekilleri İsmet TOKDEMİR, Serkan TOPAL, Bilecik Milletvekili Yaşar TÜZÜN, Kayseri Milletvekili Çetin ARIK, Afyonkarahisar Milletvekili Burcu KÖKSAL, Muğla Milletvekili Mürsel ALBAN, İzmir Milletvekilleri Sevda ERDAN KILIÇ, Kamil Okyay SINDIR, İstanbul Milletvekili Yunus EMRE, İstanbul Milletvekili Gökan ZEYBEK, Bursa Milletvekili Erkan AYDIN, Kırklareli Milletvekili Vecdi GÜNDOĞDU, Tekirdağ Milletvekili İlhami Özcan AYGUN, Giresun Milletvekili Necati TIĞLI, Adana Milletvekili Müzeyyen ŞEVKİN, Adana Milletvekili Orhan SÜMER, Mersin Milletvekili Cengiz GÖKÇEL, Mersin Milletvekili Alpay ANTMEN, Adıyaman Milletvekili Abdurrahman TUTDERE, Tunceli Milletvekili Polat ŞAROĞLU, Karaman Milletvekili İsmail Atakan ÜNVER, Kırıkkale Milletvekili Ahmet ÖNAL, Elazığ İl Başkanı Yavuz DOĞDU, Malatya İl Başkanı Enver KİRAZ, Tunceli İl Başkanı Ali Mustafa ÇELİK, Muş İl Başkanı İsmail ADANUR, Erzurum İl Başkanı Bülent OĞUZ, Bingöl İl Başkanı Hasan AKTAŞ, Elazığ il ve ilçe örgütü, kadın kolları temsilcileri inceleme heyetine katılmıştır.

II – SAHA İNCELEME PROGRAMI

7 ve 8 Ocak 2021 tarihilerinde gerçekleştirilen deprem sonrası Elazığ inceleme programı kapsamında, Sivrice ve Maden İlçelerinde, Merkezdeki Gazi Caddesi, Rızaiye, Mustafa Paşa, Abdullah Paşa Mahallelerinde, Doğu Kent Konteyner Kentinde ziyaret ve incelemelerde bulunularak halk ve esnafla yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir.

Program kapsamında, Elazığ Valiliği, Sivrice Kaymakamlığı, Sivrice Belediye Başkanlığı, Ticaret Odası, Fırat Üniversitesi Rektörlüğü, Saadet Partisi, İyi Parti, Deva Partisi, Gelecek Partisi İl Başkanlıkları, Gazeteciler Cemiyeti, Fırat Gazetesi, Hâkimiyet Gazetesi, Elazığ Basın ve Medya Cemiyeti, Haberkent Gazetesi, Kanal Fırat, Kanal 23, Elazığ Barosu, Tabipler Odası, Eczacılar Odası, Lokantacılar Derneği, Esnaf Odası, Harput Kredi Kooperatifi, Kahveciler Odası, İnşaat Mühendisleri Odası, Mimar Odası, Harita Mühendisler Odası, Yıldızbağları Cem Evi, Fevzi Çakmak Cem Evi, Şoförler Odası, Elazığ Ticaret Borsası, Ziraat Mühendisleri Odası, Veterinerler Odası, Esnaf Kefalet Koop, Pancar Üreticileri Koop, Yerel Yönetimler Derneği, Organize Sanayi Bölgesi Başkanlığı kurum ve kuruluşları ziyaret edilmiştir.

8 Ocak’ta muhtarlar ile toplantı gerçekleştirilmiştir.

III – ELAZIĞ DEPREMİ HAKKINDA

24 Ocak 2020 tarihinde meydana gelen Elazığ-Sivrice merkezli 6,8 büyüklüğündeki deprem nedeniyle Elazığ ve Malatya illerinde 41 kişi hayatını kaybetmiş,45 kişi enkaz altından sağ olarak çıkarılmıştır. AFAD verilerine göre depremde yaralanan kişi sayısı, 1.631’dir.

Deprem sonrası Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne bağlı birimlerce yapılan hasar tespit çalışmaları 8 Şubat 2020 tarihinde sona ermiş olup toplamda yıkık, acil yıkılacak, ağır hasarlı bina sayısı 8.519, bağımsız bölüm sayısı ise 19.821 olarak tespit edilmiştir. Daha sonraki tarihlerde meydana gelen artçı depremler sonrasında yapılan hasar tespit çalışmaları neticesinde ilçelerde dahil olmak üzere yıkık, acil yıkılacak, ağır hasarlı bina sayısı 15.480 bağımsız bölüm sayısı ise 34.091 olarak tespit edilmiştir.

MTA’nın verilerine göre, deprem kaynak fayı üzerinde bulunan köylerin neredeyse tamamına yakını ağır hasar almıştır. Raporda, bunun temel nedeni, bu köylerin çoğunun fay sakınım bandı içerisinde yer alması gösterilmiştir. Bunun yanı sıra, geleneksel yığma taş bina veya kerpiç yapı tarzı hasarı artıran etmenler olarak değerlendirilmiş, özellikle Elazığ ve Malatya il merkezleri başta olmak üzere, yörede sıvılaşma riski bulunan yerleşim yerleri için, sıvılaşma potansiyel alanlarının belirlenmesi ve buna uygun stratejilerini geliştirilmesi önerilmiştir.[1]

Jeoloji Mühendisleri Odası’nın raporunda ise; Elazığ kent merkezinin kuzeyinde yer alan ve genel olarak kuzeybatıdan güneydoğuya doğru akış gösteren dere yataklarının getirdiği gevşek alüviyal zemin birimleri üzerine inşa edilmiş ve yeterli etüt, proje ve denetim hizmeti almamış yapılarda oluştuğu tespit edilmiştir.[2]  Raporda ayrıca, yapı hasarlarının çoğunlukla zayıf zemin mukavemet özelliklerine sahip alanlar üzerinde yerleşme, düşük nitelikli malzeme (beton, tuğla, biriket vb), yetersiz ve uygun olmayan donatı ve işçilik hataları ile denetimsizlikten kaynaklandığı tespitlerine yer verilmiştir. 

IV - İNCELEME NOTLARI

Heyet olarak gerçekleştirdiğimiz görüşmeler neticesinde, 24 Ocak 2020 Cuma günü merkez üssü Elazığ/Sivrice’de meydana gelen deprem sonrasında ilk müdahalenin hızlı bir şekilde yapıldığı, acil müdahale edilip çözülmesi gereken sorunların bir kısmının çözüme kavuşturulduğu, hükümeti temsilen İçişleri Bakanı Süleyman SOYLU, Sağlık Bakanı Fahrettin KOCA ile Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat KURUM’un Elazığ’a gelerek çalışmalara katıldığı ve mağduriyetlerin saptanması ve çözümüne yönelik olarak istişarelerde bulunduğu tespit edilmiştir. Yaşanan deprem sonrası yapılan ilk yardım ve müdahaleler her ne kadar hükümetin olaya ciddi yaklaştığı ve sorunları en kısa sürede çözeceğine ilişkin bir algı oluşturmuş olsa da, sonraki günlerde bu olumlu algının yerini, Elazığ halkı nezdinde hayal kırıklığına, hüsrana ve kızgınlığa bıraktığı gözlemlenmiştir. Şehrin deprem sonrasında yeniden planlanması sürecine dair eleştiriler, mülkiyet ve barınma haklarına dair uyuşmazlık, deprem sonrasındaki rehabilitasyon ve normal yaşama dönme çalışmalarındaki aksaklıklar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Kentin acil çözüm bekleyen sorunlarına ilişkin ilin milletvekilleri, il ve ilçe belediye başkanları, üniversitemizin alanında uzman bilim insanları, sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ile köy ve mahalle muhtarlarının ortak hareket ederek çözüm odaklı bir çalışma yürütmesi gerekmektedir.

-Barınma Sorunu

Yurttaşlar, deprem sonrasında yapılan, bir kısmı kentsel dönüşüm kapsamında olan yeni konutların halen yapımının devam ettiğinden, teslim tarihlerinin belirsizliğinden, yapılan konutların birbiriyle çok yakın mesafede olması, ebatlarının 90 m2’den küçük olması, oda sayılarının az olması gibi nedenlerle geleneksel mimarilerine uygun olmadığından yakınmaktadırlar.

Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, 20.417 deprem konutunun inşasına başlandığını ve yılsonuna kadar tamamının hak sahiplerine teslim edeceğini açıklamıştır. Heyet olarak yapmış olduğumuz görüşmeler neticesinde, Elazığ’da şu anda inşası tamamlanan 8.000 adet bağımsız bölümün olduğu ve bunlardan 2.500 adetinin teslim edildiği, 2021 yılı sonuna kadar ise 20.114 bağımsız bölümün (konutun) inşaatlarının tamamlanarak hak sahiplerine teslim edileceği bilgisi alınmıştır.

2020 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanan ancak sadece 8.000 adet konut inşasının tamamlandığı bilgisi çerçevesinde; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca acil bir şekilde ihalesi yapılmayan binaların ihalesinin yapılması, ihalesi yapılan ancak henüz inşaatına başlanmayan binaların bir an önce inşasına başlanmasının ve inşası devam eden konutların ise sonraki seneye sarkmamasının ve mümkün olan en kısa sürede hak sahiplerine teslim edilmesinin sağlanması gerekmektedir. Deprem sonrasında evleri yıkılan mülkiyet sahiplerinin en önemli sorununun barınma olduğu çok açıktır. Barınma problemi yaşayan vatandaşlarımızın bir kışı daha konteyner kentlerde, akrabalarında ya da çadırlarda geçirmemesi için yürütülmekte olan çalışmalar hızlandırılmalı, takip edilmeli ve süreç ile ilgili olarak mağduriyet yaşayan vatandaşlar düzenli olarak bilgilendirilmelidir.

-Ağır Hasarlı Binaların Yıkımı Esnasında Yaşanan Problemler

Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne bağlı ekipler tarafından gerçekleştirilen hasar tespit çalışmaları sonucunda ağır hasarlı olup yıkılması gereken binaların yıkımı esnasında yeterli araç gereç ve ekipman kullanılmamasından kaynaklı ciddi bir toz oluştuğu ve oluşan bu tozun yıkımın yapıldığı çevredeki vatandaşları rahatsız ettiği gözlemlenmiştir. Ayrıca yıkım yapan firmaların yıkım esnasında paraya çevrilebilecek eşyaları (demir, bakır, pencere v.b.) ayırıp aldıktan sonra molozu çok uzun süre yıkım alanında bıraktığı, bu durumunda çevre sakinlerini ciddi derecede rahatsız ettiği tespit edilmiştir. Yıkım ihalelerini alan firmaların işlerini şartnamede belirtilen şekilde eksiksiz ve zamanında yapmasını sağlayabilmek için Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü bünyesinde bir denetim ve kontrol ekibinin kurulması gerekmektedir.

-Kentsel Dönüşümde Katılımcı, Adil ve Eşit Olmayan Uygulamalar

Heyetimizce kentsel dönüşüm ve TOKİ konutlarının yapıldığı alanlarda vatandaşlarla yapılan görüşmeler neticesinde; özellikle yatay mimariden dolayı normalde eski imar planındaki çekme mesafelerine dahi uyulmadığından evlerin içiçe yapıldığı, cadde ve sokakların ihtiyacı karşılayamayacak şekilde dar bırakıldığı, yeşil alanların ise yok denecek kadar az olduğu gözlemlenmiştir.

AFAD’dan hak sahibi olamayıp kentsel dönüşüm kapsamında olan vatandaşların konut edinme bedeli olarak ödeyeceği farka uygulanan TÜFE’nin borç yükünü aşırı artıracağı ve bu durumunda depremzedeleri ödemekte zorlanacakları bir borç yüküne sokacağı tespiti yapılmıştır. Konu ile ilgili olarak Çevre Şehircilik Bakanlığı’nın kentsel dönüşümden faydalanan vatandaşlara da, hak sahibi olan vatandaşlarımıza sağlanan kredi ödeme şartlarının sağlanması noktasında çalışma yapması yerinde olacaktır.

-İmar Planı Revizyonu

İlgili meslek odaları, sivil toplum kuruluşları ve Fırat Üniversitesinin konusunda uzman akademisyenleri ile yapılan görüşmeler neticesinde, Elazığ ilinin Bingöl Karlıova’dan başlayıp İskenderun’a kadar devam eden Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde bulunduğu, yapı stoku itibariyle eski bina sayısının oldukça fazla ve yerleşim alanlarının genellikle risk teşkil eden bölgelerde olduğu bilgisi alınmıştır. Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığına bağlı Deprem Dairesi Başkanlığı tarafından düzenlenen Ön Değerlendirme Raporuna göre, bölgede 1900 yılından günümüze kadar en büyüğü 6.8 olmak üzere 299 adet M>=4.0 deprem meydana gelmiştir. Elde edilen bu sayısal veriler çerçevesinde, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından yapılan hasar tespit çalışmasının, Elazığ il, ilçe ve köylerindeki tüm yapılar için ivedilikle yapılması, Elazığ Belediyesi tarafından revize edilen imar planının şehrin deprem gerçeğine uygun olarak konusunda uzman akademisyenlerin de görüşünü alarak yeniden gözden geçirilmesi, yapılacak olan binaların ihalesini alan firmaların denetiminin düzenli olarak sağlanması ve ayrıca binaların deprem yönetmeliğine, şehrin tarihi ve kültürel dokusuna uygun olmasına dikkat edilmelidir.

-Kira Yardımlarının Yetersizliği

Deprem sonrasında 11.000,00 TL Kira yardımı yapıldığını belirten yurttaşlar taşınma aşamasında 4000,00-5000,00 gibi nakliye vd. masraflarının olduğunu, ildeki kira oranlarının 1000,00 TL’den yüksek olduğunu gerekçe sunarak verilen yardım miktarının yetersiz olduğunu, konutların teslimat sürelerinin uzaması nedeniyle mağduriyetlerinin arttığını aktarmışlardır.

-Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) Sorunu

Elazığ’da 123.310 konutun 42.972’sinin deprem sigortası bulunmaktadır. Heyetimizin vatandaşlarla yapmış olduğu görüşmelere binaen, DASK iletişim hattı olan “125” nolu numaradan yetkili kişilere ulaşmak ve bilgi almak isteyen vatandaşların yeterli ve doyurucu bilgiye ulaşamadıklarına yönelik şikayetler bulunmaktadır. Ayrıca ihbar dosyaları ile ilgili geri dönüşlerin çok geç yapıldığı hatta bazı vatandaşlara hiç geri dönüş yapılmadığı belirtilmiştir. Doğal Afet Sigortaları Kurumu kendisine yapılan ihbar başvuruları ile ilgili çalışmalarını hızlandıracak önlemler almalı, ayrıca kuruma ulaşmak isteyen vatandaşların sağlıklı bilgi alabilecekleri danışma iletişim hattındaki personel sayısının artırılması sağlanmalıdır. Doğal Afet Sigortaları Kurumundan (DASK) ödeme alma başvurusu yapan yurttaşlar, bu taleplerinin reddedildiğinden ya da yanıtsız bırakıldığından, birçok yurttaşın dava açma yolu ile söz konusu ödemeleri almaya çalıştığından yakınılmıştır.

-Değer Tespitlerine İtiraz Ediliyor

Yurttaşlar, değer tespitlerinin adil yapılmadığından, yapılan değer tespitleri arasında eşitsizlikler olduğundan, değer tespit miktarlarının az olduğundan yakınmışlardır.

-Konteyner Kentlerde Yaşam Zorlukları

Bin civarında ailenin yaşadığı Doğu Kent konteyner kent merkezinde mülakat yapılan yurttaşlar, sürecin şeffaf olmamasından ve konteynerlarda ne kadar süre daha yaşayacaklarının belirsiz olmasından, yapılan kamusal yardımların yetersizliğinden, konteynera taşınmadan önce hasarlı olan ancak henüz yıkılmamış evlerinden ziynet vb. eşyalarını almalarına izin verilmediğinden, konteynera taşınırken tüp, yemek ocağı ve elektrikli soba yardımı yapıldığı, konteynerı boşaltmaları halinde tüpü dolu olmak üzere, bu eşyaları iade etme yükümlülüklerinin olduğundan, son kullanım tarihi geçen gıdaların verildiğinden, pandemi sürecinde uzaktan eğitime erişimlerinin tablet, internet vb. Ekipmanların eksikliği nedeniyle aksadığından yakınmışlardır.

-Vatandaşların Sorularına Cevap Bulabildiği, Sorunlarını Dile Getirebildiği ve Sağlıklı Bilgi Alabilecekleri Muhatap Bulamama Sorunu

Heyet olarak mağduriyet yaşayan vatandaşlarla yaptığımız görüşmeler neticesinde, vatandaşların kamu kurum ve kuruluşlarında muhatap bulamadıklarına, bulsalar bile sağlıklı bilgi alamadıklarına yönelik şikayetler bulunmaktadır. Deprem neticesinde evleri yıkılan işyeri ve mesken sahiplerine; yıkılan işyeri ve meskenlerinin yerine yapılıp teslim edilecek yeni işyeri ve meskenler ile orta hasarlı bina sahiplerinin izlemesi gereken prosedürler, kira ve eşya yardımları ile ilgili olarak tam ve sağlıklı bilgi verebilecek danışma iletişim hatları ile Elazığ Valiliği bünyesinde bir bilgilendirme ve yardım servisi kurulmalıdır. Hem danışma iletişim hatlarında hem de bilgilendirme ve yardım servisinde çalışacak personelin mevzuata ve sürece hakim kişiler olmasına dikkat edilmelidir.

-Esnafın Yaşadığı Zorluklar

Görüşme yapılan esnaflar, deprem ve pandemi ile birlikte iş kapasitelerinde ve kazanç oranlarında düşmeler olduğundan, vergi vd. borçlarına yönelik sicil affı gibi uygulamaların getirilmediğinden, TOKİ tarafından ihalesi yapılan deprem konutlarında eşit ve adil uygulamaların olmadığından, depremde işyeri yıkılan esnafların içeride ziyan olan malzemelerinin karşılığını alamadığından, dükkanı yıkılan bir kişiye arazisinde yapılan yeni binada yeni bir dükkan tahsis edilmemesinden, yeni yapılan konutlardaki fazladan yapılan işyerlerinin müteahhitlere kaldığından yakınmışlardır.

Elazığ Ticaret ve Sanayi Odası ziyaretimizde hem yönetim kurulu üyelerinin vermiş olduğu bilgiler hem de oda tarafından yapılan istatistiki çalışmalardaki sayısal verilere göre, 2019 Aralık ayı sonunda, Sosyal Güvenlik Kurumunda kaydı gözüken toplam işyeri sayısı 7.841 olup Elazığ Depremi sonrası bu sayı 4.844’e düşmüştür. Deprem sonrasında ticari kaybı hayli yüksek olan işyerlerine KOSGEB üzerinden “Acil Destek Kredisi Programı” başlatılmış, 12.000 civarında işletme başvuruda bulunmuş sadece 4.300 işletme bu krediden istifade etmiştir. Geri kalan işletmelerin bazılarının başvuruları reddedilmiş, bazılarının başvuruları ise incelenmeye devam etmektedir. 

Elazığ Ticaret ve Sanayi Odasının işletmeler nezdinde yapmış oldukları anket çalışması sonucunda, “işletmeniz için öncelikli ihtiyacınız nedir” sorusuna %88,2 ‘si nakit akışı cevabını vermiştir. Görüşmelerimiz ve heyetimize sunulan bilgilere binaen, KOSGEB üzerinden verilmesi planlanan krediler için yapılan başvurular ivedilikle sonuçlandırılmalı, kredi talepleri, reddedilmesini gerektirecek ciddi gerekçeler olmadığı sürece reddedilmemeli, başvurusu olumlu sonuçlanan işletme sahiplerine ödemeleri bir an önce yapılmalıdır. Elazığ ilinde sektör ayrımı gözetilmeksizin tüm işletmeler için sicil affının çıkarılması sağlanarak tacir veya esnafın krediye ulaşımı kolaylaştırılmalıdır. Bunun dışında kamu bankaları Elazığ ilindeki işyerleri, işletmeler ve esnaflara özel sıfır faizli kredi imkanları sağlamalıdır. Şehrin ekonomisinin canlanması için acil nakit ihtiyacının giderilmesi elzemdir.

-Yıkım ve Yapım İhalesi Alan Firmaların Yerel Esnaf ve Tacirlerle Çalışmaması Sorunu

24 Ocak 2020 Cuma günü merkez üssü Elazığ/Sivrice’de meydana gelen deprem sonrasında Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne bağlı ekipler tarafından gerçekleştirilen hasar tespit çalışmaları sonucunda, toplamda yıkık, acil yıkılacak, ağır hasarlı bina sayısı 8.519 bağımsız bölüm sayısı ise 19.821 olarak tespit edilmiştir. Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, 20.417 deprem konutunun inşa projesine başlandığını ve yılsonuna kadar tamamının hak sahiplerine teslim edeceğini açıklamıştır. Gerek ağır hasarlı binaların yıkım ihalelerini alan gerekse TOKİ üzerinden yeni yapılacak binaların yapım ihalelerini alan firmaların bu faaliyetleri ile ilgili alması gereken mal veya hizmeti bölge esnafından veya tacirinden temin etmesi sağlanmalıdır.

-Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışanlara 6 Aylığına Ödenen Tazminatın Uzatılması

2179 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 04/01/2020 tarihinde meydana gelen merkez üssü Elazığ İli Sivrice İlçesi olan deprem afeti nedeniyle Elazığ ilinin Merkez ve Sivrice ilçeleri ile Malatya'nın Doğanyol ve Pütürge ilçelerinde (bağlı yerleşim birimleri dahil) sürekli görevle fiilen çalışmakta olan 657 sayılı Devlet Memurlar Kanunu, 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu, 3466 sayılı Uzman Jandarma Kanunu, 3269 Uzman Erbaş Kanunu, 2802 Hakimler ve Savcılar Kanunu ile 2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanununa tabi personele, kamu kurum ve kuruluşlarında sürekli ve geçici işçi olarak çalıştırılan personele, Kanun Hükmünde Kararname ve diğer mevzuat uyarınca sözleşmeli olarak çalıştırılan personele, ilgili mevzuatı uyarınca istihdam edilen diğer personele 24.01.2020 tarihinden itibaren 6 ay süreyle 693.50 TL tazminat ödeneceği bildirilmiştir. Heyet olarak gerçekleştirdiğimiz resmi ziyaretler neticesinde, Elazığ’ın depremden kaynaklı problemlerinin büyük kısmı henüz çözülememiş olduğundan ilimizde görev yapan kamu personelinin normal mesaisinin üzerinde bir çalışma yaptığı dikkate alınıp, ilde görevini sürdüren personele 6 ay süreyle yapılan tazminat ödemesinin 6 ay daha uzatılması sağlanmalıdır.

-Hasarlı Kamu Binaları

Bir kısım kamu binasında, deprem ve artçılar nedeniyle duvarlarda çatlaklar olduğundan, söz konusu binalarda bu halde kamu hizmeti üretilmeye devam edildiği iddia edilmiştir. Sivrice’de bulunan Açık Kadın Cezaevinin deprem nedeniyle hasarlı olduğu iddia edilmiştir. Sivrice Kaymakamlığı’nda yapılan ziyarette, duvarlarda çatlak olduğu, sıva döküklerinin olduğu gözlemlenmiştir. Sivrice Kaymakamı ile konu istişare edilmiş, binanın kolonlarının sağlam olduğu, duvarlarda hasarlar olduğu bilgisi edinilmiştir. Ancak, söz konusu sağlamlığa yönelik herhangi bir raporun olmadığı da belirtilmiştir.

Elazığ İl Milli Eğitim Müdürlüğünden elde edilen bilgilere göre, yaşanan deprem sonrasında Elazığ genelinde 27’si okul binası 7’si ise kurum binası olmak üzere toplam 34 binada ağır veya orta hasar tespit edilmiş olup, il merkezinde boşaltılan 16 okuldaki 8.576, ilçelerde boşaltılan 11 okuldaki 1.664 öğrenci olmak üzere toplamda 10.240 öğrencinin en yakın okullarda eğitim ve öğretim görebilmesi için transferinin sağlandığı bilgisi alınmıştır.

2020-2021 eğitim ve öğretim yılı çalışma takvimi ile ilgili Milli Eğitim Bakanlığı yayınladığı 03.07.2020 tarihli 84037561-10.06.01-e.8948074 sayılı genelge ile eğitim öğretim yılı takvimi duyurulmuştur. 31 Ağustos 2020 tarihinde uzaktan eğitimle başlayacak olan eğitim ve öğretimin 21 Eylül 2020 tarihinden itibaren ise aşamalı ve seyreltilmiş şekilde yüz yüze yapılacağı açıklanmıştır.

Yukarıdaki yer alan veriler çerçevesinde, okulu yıkılıp en yakın okula transferi gerçekleştirilen öğrencilerimizin mağduriyetlerinin kısa süre içerisinde çözüme kavuşturulması pek mümkün gözükmemektedir. Yıkılan okullardaki öğrencilerin başka okullara transfer edilmesi ile birlikte dersliklerde olması gerekenin üzerinde öğrenci olması dolayısıyla eğitim ve öğretim kalitesi düşecektir. Yapılması gereken projesi tamamlanmış olup inşasına başlanmayan okulların bir an önce inşasına başlanması ve en kısa sürede tamamlanması için denetim ve takibinin yapılması gerekmektedir. Bu konuda sorumluluğu üzerine alması gereken kurum Milli Eğitim Bakanlığı’dır.

-Sivrice İlçemizde Tespit Edilen Sorunlar

Heyetimizin depremin merkez üssü olan Sivrice ilçemizde yapmış olduğu temaslar neticesinde, toplamda yıkık, acil yıkılacak, ağır hasarlı bina sayısının 1.165, bağımsız bölüm sayısının ise 2.718 olduğu bilgisi alınmıştır. 08/05/2020 tarih ve 2499 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile riskli alan olarak ilan edilen Sivrice ilçemizde yapımı devam eden konut alanları heyetimizce gezilmiş olup, sahil boyu çekme mesafesinin artırılmasından dolayı konut yapım alanı azalmış, bu durumda evlerin birbirine çok yakın, konutların ise ilçenin alışkın olduğu sosyolojik yapıya uymayacak şekilde küçük olduğu ve değer tespitlerinin de Raporumuzun önceki bölümlerinde belirtildiği üzere sağlıklı yapılmadığı görülmüştür. İlçenin bir bölgesi için tercih edecek olan aileler için ahırlı ev seçenekleri oluşturulmalıdır.

Gölbaşı Mahallesinin tamamı kentsel dönüşüm alanı ilan edilmiş olup, Hazar, Kültür ve Olgunlar Mahallelerinin bir bölümünün kentsel dönüşüme dahil edilmediği hususu vatandaşlar tarafından ifade edilmiştir. Konu ile ilgili olarak ilave mağduriyetlerin yaşanmaması için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın bu mahallelere ilişkin kararını, mahallelerin tamamını kapsayacak şekilde yeniden gözden geçirmesi yerinde olacaktır.

V - DEĞERLENDİRMELER

Afet sonrası yeniden inşa sürecinde, Elazığ’ın kent kültürel varlığı, belleği, konjonktürel ihtiyaçları ile birlikte yeniden planlanması gerekirken, kentin kültürel belleğinde yer almayan bir anlayışla bir birinden ayrı tekil konut inşaatlarının yapıldığı, kentin tüm unsurlarının, dezavantajlı gruplarının dâhil edilmediği, katılımcı ve şeffaf olmayan bir anlayışla kentsel dönüşüm süreçleri yürütüldüğü, Elazığ’ın yerel önceliklerini ve öznel koşullarını önceleyen uygulamalar geliştirilmediği, bu konuda Elazığ’a muafiyetler ya da kolaylıklar getiren yasal düzenlemeler yapılmadığı, mevcut yasa gereğince sel, deprem, heyelan, yangın, çığ gibi benzeri afetlerde hala 1959 yılında yürürlüğe giren 7269 sayılı “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolasıyla Alınacak Tedbirler Yapılacak Yardımlara Dair Kanun” uygulanmakta olup, bu kanun günümüz koşullarına göre afet sonrası mağduriyetlerin giderilmesine yönelik yetersiz kalmaktadır.

Kentteki konut stoğunun bir kısmı deprem nedeniyle yıkılmış, bir kısmı ağır hasarlı olduğu için kamu tarafından yıkılmıştır. Orta hasarlı olarak belirlenen konutlar, sonraki artçı depremler nedeniyle ağır hasarlı hale gelmiştir. Bu nedenle de yeniden hasar tespiti yapılması gerekmektedir. Ağır hasarlı konutlar dışındaki bir kısım hafif ve orta hasarlı binalar, riskli alan ilanı yolu ile kentsel dönüşüme tabi tutulmuştur. Yurttaşların mülkiyet ve barınma hakkına ilişkin şikayetleri bu noktada yoğunlaşmaktadır. Riskli alan ilan edilen bir alandaki binalar yıkıldıktan sonra, alanın belli bir kısmında metrekaresi düşük dairelerden, dar koridorlardan,  yüksek katlı binalar inşa edilmektedir. Mustafapaşa Mahallesi 1.Etap 353 Adet Konut ve 50 Adet Dükkan inşaatında yapılan incelemelerde, binanın depremi önceleyen bir anlayışla yapılmadığı, 8 daireden oluşan bir katta, iki insanın yan yana yürüme ihtimalinin dahi zor olacağı bir darlıkta apartman koridoru yapıldığı, olası bir afet anında insanların tahliyesinde izdiham yaşanması riskinin çok yüksek olacağı, binaya daha fazla daire sığdırabilmek adına giriş sayılarının iki ile sınırlığı tutulduğu, İzmir Depreminde yıkımlara sebep olarak gösterilen bina çıkmalarının olduğu gözlemlenmiştir.

Yurttaşlar, çoğunluğu 90 m2’den düşük, az odalı ve birbirine yakın mesafedeki konutlarda yaşamak istemediklerini, yerinde dönüşümün yapılmadığını ileri sürmektedir. Kültürel mimarilerinde, mutfak gibi alanların geniş olduğu, kırsal kesimden gelen misafirlerin ağırlanabileceği odaların da bulunduğu evlerin olduğunu; yeni yapılan konutların bu beklentilere yanıt vermediğini aktarmışlardır.

Sivrice Kaymakamı ile yapılan görüşmede ise, deprem sonrasında kentin yeniden planlanması aşamasında, ilçedeki tektonik göl ve kıyı kenar çizgisi ile fay hattı arasında kalan bir bölgede şehrin yeniden planlandığı, söz konusu bölgede sıkışık bir alana şehrin inşa edilmeye çalışıldığı aktarılmıştır.

Afet sonrasında, kamunun rehabilitasyon ve normale dönme aşamasında, yeniden daha iyisini inşa etmek ve kenti afete dirençli hale getirme yükümlülüğü vardır. Ancak, yukarıda bahsedilen yakınmalarda da yer aldığı üzere deprem sonrasında yapılan uygulamalar, sürecin yeni bir inşaat ve betonlaşma fırsatı olarak algılandığını, bu nedenle de adil ve eşit olmayan uygulamaların yoğun olduğunu söyleyebilmek mümkündür.

Fay hatlarına göre, kentin yeniden planlanması gerekmektedir. Bunun için bilimsel ve objektif raporlar hazırlanmalı ve bu raporların neticelerine göre sağlamlaştırma ve kentsel dönüşüm uygulamalarına yer verilmelidir. Malesef, Elazığ’da Afet sonrasındaki süreç bu duyarlılıkla yürütülmemiştir. Görüşülen bütün yurttaş kesimleri değer tespitleri, kura, kültürel mimariden uzak konut inşaatlarından söz etmekte, kentsel dönüşümü “rantsal dönüşüm” olarak nitelendirmektedirler. Yurttaşlara göre, kentsel dönüşüm uygulamalarıyla taşınmazları gasp edilmiş, riskli alan olarak belirlenen yerlerde rantsal değeri olan arazi parçalarında konut yapılmamış, yapılan konutların görece daha yüksek bir değere sahip olabilecek (örneğin ana caddeye bakan, daha iyi güneş alan, daha tercih edilebilir katta olan) daireler kura dışında tutularak stoklanmaktadır. Muhtarlarla yapılan toplantıda, 70 dönümlük arazide inşaat yapıldığı, bunun 50 dönümlük kısmının satıldığı iddia edilmiştir. Yine aynı biçimde, bulvar üzerindeki arsaların ayrıldığı, ileri süreçte pazarlanacağı iddia edilmiştir.

Diğer yandan, yurttaşlar kendilerine yapılan kamusal yardımları yetersiz bulmakta, 11.000,00 TL olan kira yardımının, kentteki kira oranları ile karşılaştırıldığında az bir miktar olduğunu, taşınma vb. giderlerle birlikte düşünüldüğünde 1 yıl içerisindeki aylık kira bedellerini ödemeye yetmediğini iddia etmektedirler.

-SONUÇ;

1.) Kamusal yardımların mevzuat vb. düzenlemelerin de etkisi ile eksik kaldığı,
2.)Yapılması planlanan konutların çoğunluğunun halen tamamlanmadığı, bu aşamada barınma sorunları yaşayan yurttaşların taleplerini ve sorularını karşılamaya yönelik katılımcı ve şeffaf bir süreç yaşanmadığı,
3.) Rızası alınmaksızın binaları yıkılan yurttaşların alacakları ve borçları hakkında bilgi sahibi olmadıkları, şeffaf ve aydınlatıcı bir süreç işletilmediği,
4.) Değer tespitlerinde adil davranılmadığı, riskli alan ilanı yapılan alanların bir kısmının “rantsal kaygılarla” stoklandığı, riskli olan alanlarının belli bölümlerinde konut yapma yoluna gidildiği için halkın ihtiyaçlarını karşılamayan küçüklükte, sıkışık nizamda, yüksek katlı binalar inşa edildiği, bu nedenle yurttaşların devlete ve kamu kurumlarına olan güvenlerinin zedelenmesine neden olunduğu,
5.) Deprem nedeniyle ekonomik zorluklar yaşayan esnafın yaşadığı ekonomik zorlukların pandemi nedeniyle daha da zorlaştığı ve bu nedenle acil iyileştirme, muafiyet ve indirim uygulamalarına ihtiyaç duyduğu,
6.) İmar planı ve kentsel dönüşüm uygulamalarının katılımcılıktan uzak, kentin kültürel belleğini ve dokusunu korumayan, deprem riskini gözetmeyen, tepeden belirlemeci bir anlayışla yapıldığı,
7.) Deprem nedeniyle mağdur olan yurttaşların, pandemi sonrası uzaktan eğitim uygulamalarının da etkisiyle eğitime erişimlerinin kısıtlı olduğu ve hatta konteyner kentte hiç denilebilecek derece olduğu,
8.) Halkın karar alma ve planlama süreçlerine katılımını önceleyen, şeffaf bir yönetim anlayışı yürütülmediğinden depreme dayanıklı bir kent inşa edilmediği,
9.) Evsiz kalan, hasarlı evlerindeki ziynet eşyalarını almalarına izin verilmeyen yurttaşlara yapılan yardımlarda, sosyal devlet ilkesinin gözetilmediği, tüp, yemek ocağı, soba gibi eşyaların ödünç olarak verildiği tespit edilmiştir.

VII - ÖNERİLER

1. Deprem Türkiye’nin bir gerçeğidir bu nedenle deprem öncesi ve sonrasına dair süreç devlet politikası haline getirilmeli, Afet İşleri ve Deprem Bakanlığı kurulmalıdır. Afet kriz yönetimine doğrudan ya da dolaylı olarak katkı sağlayacak olan kuruluşlar arasında koordinasyon sağlanmalı, İl ve Bölge müdürlükleri oluşturulmalıdır.
2. Fay Kanunu Teklifi bir an önce kanunlaştırılmalıdır.
3. 7269 sayılı yasaya istinaden hak sahiplerini borçlandırmak suretiyle yapılacak konutlar için yasanın ek 4’üncü maddesi hükmünde yer alan Cumhurbaşkanı tarafından verilecek olan maliyet ve borçlanma bedellerine ilişkin indirim oranı ve indirim yetkisi ortadan kaldırılmalı, deprem konutlarında anahtar teslim inşaat maliyetinin yüzde 50 oranı AFAD Başkanlığınca karşılanmalıdır.
4. Deprem bölgesinde hak sahiplerinin konut ihtiyaçlarını giderebilmek için yapılması planlanan konutların maliyetlerini düşürebilmek amacıyla, yapılacak ve/veya inşaa edilecek her türlü mal ve hizmet girdileri KDV, ÖTV ve diğer vergilerden muaf tutulmalıdır.
5. Giresun’da yaşanan sel ve İzmir’de yaşanan deprem felaketi sonrası esnafa verilen 50 bin Türk Lirası değerindeki hibe, Elazığ esnafına kredi olarak verilmiştir, bu kredinin geri ödemesi 1 süre ertelenmelidir.
6. Deprem bölgelerinde mikro planlamalar yapılarak zemin etüd sonuçlarına göre imar planları revize edilmelidir.
7. Alt yapı, ulaşım, iaşe, barınma ve sağlık sorunlarının çözümüne yönelik master planlar yapılmalıdır.
8. Kamuoyunda İmar Barışı ya da İmar Affı olarak bilinen kaçak yapılaşmayı teşvik eden düzenlemeden vazgeçilmelidir. Almanya’da İmar Yasası 1945 yılından bugüne sadece 2 defa değişmiş olup Türkiye’de 11 yılda 164 kez değişmiş 7 defa İmar Affı çıkmıştır. Tarım alanları ve ormanlar hiçbir şekilde imara açılmamalıdır.
9. Deprem öncesi ve deprem sonrası kullanılmak üzere genel bütçeden toplanan Deprem Vergisinin iptal edilerek, bunun yerine Kültür Varlıklarının Korunmasına yönelik Emlak Katkı Payı olarak kesilen bütçeye benzer olarak, Emlak Vergilerinden %15 kesilerek bu kesintiler büyükşehirlerde yatırım iskân koordinasyon müdürlüğü bütçesinde, illerde özel idare hesaplarında toplanarak ilin valisi ve belediyece kullanılmalı ve başka hiçbir amaç için kullanılmamalıdır.
10. Orta hasarlı raporu verilen binaların artçı depremler sonrası malzeme yorgunluğunun olması ve binaların eski yapı olması nedeniyle, binaların güçlendirilmesinin sağlıklı sonuçlar veremeyeceğinden orta hasarlı bina tanımının kaldırılması gerekmektedir. Depremde yıkılan binalara bakılacak olursa birçoğu güçlendirme yapılmış binalardır.
11. Deprem konutlarının inşaat maliyetleri birim fiyatlarına göre değil güncel maliyete yüzde %15 yüklenici karı olarak hesaplanmalıdır. Bunun üzerinden hak sahibi borçlandırılmalıdır.
12. Devlet tarafından açılacak konut kredisi ve yaptırılacak binalar için deprem tarihi öncesinde “Zorunlu Deprem Sigortası” sahibi olma şartı aranmamalı, yardım almak için kanunda aranan zorunlu şartlar kaldırılmalıdır. Hak sahiplerinin kesin iskânlarının sağlanması için yeni yerleşim alanlarında yapılacak kalıcı konutların, alan içi ve alan dışı alt yapı tesislerini oluşturacak karayolu, su, elektrik, doğalgaz ve kanalizasyon tesisleri için gerekli olan alanlar kamulaştırılmalı, irtifak hakkı tesisi yapılmalı ve bedeli Hazinece karşılanmalıdır.
13. Arama kurtarma çalışmalarında Jandarma Arama Kurtarma (JAK) ekipleri aktif hale getirilmeli, sivil toplum kuruluşları, belediyeler, itfaiye ekipleri AFAD ve Kızılay ağırlıklı olarak koordinasyonunda iaşe ve barınma ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik çalışmalar yürütmelidir.
14. 7269 sayılı yasa çerçevesinde belirtilen tek bir bağımsız bölge için uygulanan uygulama, deprem sonrası hasar gören her bağımsız bölüm (daire) için ayrı ayrı olmak üzere uygulanmalıdır. Mülkiyet hakkı sorunu olarak karşımıza çıkan bu sorun depremde birden fazla mülkü hasar görenler her mülkü için ayrı ayrı kanundan yararlanmalıdır.
15. Şehir merkezinde bulunan ve yıkım kararı verilen binaların sahiplerine ödenen eşya parasının 3/2 si,  köy ve kırsalda bulunan ve yıkım kararı verilen binaların sahiplerine de ödenmesi sağlanmalıdır.
16. Afetin genel hayata etkin olduğu ilan edilen yerlerdeki il, ilçe ve belde belediyelerin borçlarının belirli bir süre ertelenmesi sağlanmalıdır.
17. Depremde can kaybı yaşamış afetzedelerin birinci derece yakını olan 1 kişiye kamu istihdamı sağlanmalıdır.
18. Depremde yaralanarak engelli kalan kişiler engelli kadrosundan kamuda istihdam edilmelidir.
19. Bölgede bu zor şartlarda çalışan tüm kamu personeline ve muhtarlara, bütçe kanunlarında yer alan fazla çalışma ücretinin iki katını geçmemek üzere fazla çalışma ücreti ödenmelidir.
20. İş yerlerinde bulunan demirbaşların ve ticari kayıplar tespit edilerek zararları karşılanmalıdır.
21. SGK primleri afet bölgesinde 6 ay süreyle devlet tarafından ödenmelidir.
22. Deprem tarihi itibarıyla depremzedelerin temel ihtiyaçları kapsamında elektrik, doğalgaz giderlerinin 6 ay süreyle devlet tarafından karşılanmalıdır.
23. Bölgede faaliyette bulunan esnaf ve sanatkârlar, serbest meslek mensupları ile sanayici ve ticaret erbabına Ziraat Bankası ve Halk Bankasınca iki yıl ödemesiz ve cari faiz oranının yüzde ellisinden fazla olmamak koşuluyla kredi verilmelidir. Bu kredilerin kullandırılmasından doğacak banka kaybı, banka karının hazine hissesine düşen kısmından mahsup edilmelidir.
24. Afet kapsamına alınmış bölge için özel ya da kamu kuruluşları ve kişiler tarafından toplanan bağış ve yardımların her ne ad adında toplanırsa toplansın Afet Fonuna ve Kızılay’a aktarılan nakdi ve ayni yardımların Afet bölgesi dışında kullanılmamalıdır.
25. Doğal afet konusu milli eğitim müfredatında ayrıntılı olarak yer almalıdır.
26. Uzaktan eğitim uygulamasının da etkisiyle eğitime erişim zorluğu yaşayan yurttaşlara yönelik internet, tablet, bilgisayar sınıfı gibi imkanlar sağlanarak eğitimde fırsat eşitliği tesis edilmelidir.
27. Büyükşehirlerde nüfus yoğunluğunun azalması için Anadolu şehirlerine ve köylere dönüş teşvik edilmelidir.
28.  
29. Köylerde yapılacak evlerin TOKİ tarafından yapılması ev bedellerinin maliyetlerini yükseltmektedir ve evler köylünün yaşam tarzına uygun değildir. Köylerde evler vatandaşın kendisi tarafından “TİP Proje” olarak Çevre Şehircilik Müdürlüğü’nün kontrolünde yapılmalıdır. Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ve İl Özel İdare teknik personeli kontrolünde EYY (Evini Yapana Yardım) ile evlerin yapımının sağlanması,
30. Sivrice’de alınan kentsel dönüşüm kararı ile yapılacak yeni evler kamulaştırırken gerçekçi değer üzerinden değer tespitinin yapılması ve Sivrice mimarisi yerleşim planının turizm beldesi olarak planlanmasının sağlanması,
31. Maden ilçemiz Camiikebir Mahallesi’nin heyelan riskinden kaynaklı boşaltılması kararı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yöre halkının mağduriyetinin giderilmesi için boşaltılan bölgedeki hak sahiplerinin konut ve işyerleri Maden İlçe sınırları içerisinde yapılması ya da bu bölge başka bir alana taşınacaksa Maden ilçesinin tümünün taşınmasının sağlanması, (Camiikebir Mahallesi Maden İlçesinin merkezi olup, tüm ticaret ve sosyal yaşamın kalbidir.)