Performansı Etkileyen Faktörler…
Ahmet POLAT
Son günlerde yaşanan olumsuz sporsal faaliyetler ışığında sporun tanımından ziyade sporcu performansını etkileyen faktörler nelerdir diye kısa bir özet geçeyim dedim.
Yapılan tüm spor faaliyetlerde bilim adamlarının yapmış oldukları araştırmalar ve testler ile birlikte bazı maddelerin üzerinde durulduğu ve bu maddeler ile yapılan çalışmada sporda daha başarılı olunduğu ispatlanmıştır.
Performansı etkileyen faktörler, optimum performans ile başarının yüksek ilişki içerisinde olması sebebiyle spor bilimi alanı için önemli bir araştırma konusudur.
Performansı etkileyen çok sayıda faktör bulunmaktadır. Bireysel farklılıklar (yaş, cinsiyet, sağlık durumu, genetik, beslenme vb.), antrenman durumu, kullanılan malzemeler ve saha koşulları, antrenör yeterliliği (yetenek seçimi, plan/program), fiziksel uygunluk (aerobik-anaerobik kapasite, kas-sinir sistemi), sosyal imkanlar, çevresel koşullar (yükselti, sıcak veya soğuk hava, nem vb.) ve psikolojik durumlar bu faktörlerden bazıları olarak belirtilmektedir.
İÇSEL (İÇ) FAKTÖRLER:
Genel anlamda bireyde mevcut halde bulunan, kısmen kalıtımsal olarak gelen ve zaman içerisinde küçük değişikliklerin yaşanmasıyla farklılaşabilen faktörlerdir. İçsel faktörler, dışarıdan yok denecek kadar az bir etkinin yapılabildiği veya hiç etkinin yapılamadığı faktörlerdir. Ergenlik dönemiyle birlikte bireyler birçok açıdan farklılaştığı, büyüdüğü ve olgunlaştığı için bu dönem, içsel faktörlerin daha kararlı ve değişmesi daha zor bir yapıya ulaşmasına neden olmaktadır.
YAŞ:
Sporcuların yaşları ile performansları arasında ilişki bulunmaktadır ve yaş, sportif performansı hem olumlu hem de olumsuz etkileyebilen bir faktördür. Yapılan spor branşı ve spor branşında gereksinim duyulan motorik özellikler, yaşın etkisinin ne şekilde olacağını belirlemektedir. Yaşın performans ile yüksek ilişkili olması nedeniyle, özellikle genç erişkinlik dönemine kadar yapılan yarışmalar, yaş gruplarına göre gerçekleştirilmektedir. İnsanın yaşa bağlı gelişimi üzerine yapılan araştırmalar, çeşitli biyolojik kapasitelerin, tipik olarak bir bireyin yaşamının farklı aşamalarında zirveye ulaştığını göstermektedir. Yaşın ilerlemesiyle lokomotor yeteneklerde ve diğer birçok sistemde olumsuz değişimlerin yaşanması, performansın azalmasına neden olmaktadır.
CİNSİYET:
Cinsiyet insan genotipi tarafından tanımlanır ve erkek ile kadın arasındaki biyolojik farklılıklarla ilgilidir. Cinsiyet, kadın ve erkeklerin kişisel algıları, sosyal yapıları, kültürel açıdan yüklü tutumları ve beklentileriyle şekillenen değişken bir kavramdır. Ayrıca en iyi performansları ve dünya rekorlarını da etkileyen önemli bir faktördür. Erkekler ve kadınlar arasında egzersize farklı fizyolojik tepkilere yol açan birçok biyolojik farklılıklar bulunmaktadır.
KİNANTROPOMETRİK ÖZELLİKLER:
İnsan vücudunun yapısını ve sportif performansın sayısal ölçümü ile değerlendirilmesini kapsamaktadır Sporda başarıya ulaşmak ve yüksek performans sergilemek için sporcuların ilgili branşın gerektirdiği özelliklere sahip olması önemlidir. Sporcuların fiziksel özellikleri, fizyolojik kapasitelerinin ortaya konulmasında rol oynayarak performansı etkilemektedir. Ayrıca kinantropometrik özellikler, yetenek seçimi, antrenman programlarının planlanması ve genel sağlık durumunun takibinde önemli rol oynamaktadır.
GENETİK:
İnsanın fiziksel performansı genetik miras ve çevresel uyaranlar arasındaki etkileşimin sonucudur. 200'den fazla otozomal gen varyantı ve niceliksel özellik, insanın fiziksel performansıyla ilişkilendirilmiştir. Son yıllarda atletik performansın genetik temeli ve egzersize verilen yanıt, büyük ilgi gören bir konu haline gelmiştir. Spor bilimi alanındaki çalışmalarda, bireyler arasında meydana gelen değişkenliğin bir kısmının bireylerin genetik yapısıyla açıklanabileceği gösterilmiştir.
FİZİKSEL UYGUNLUK:
Kalp-solunum sistemi dayanıklılığı, kas dayanıklılığı, kas kuvveti, kas gücü, sürat, esneklik, çeviklik, denge, reaksiyon zamanı ve beden kompozisyonunu içeren fiziksel uygunluk, sportif performansı etkileyen önemli faktörlerden biridir. Bu niteliklerin, sportif performans ve sağlıkla ilişkili farklı etkilerinin olması nedeniyle fiziksel uygunluk; beceriyle ilişkili fiziksel uygunluk ve sağlıkla ilişkili fiziksel uygunluk şeklinde adlandırılmaktadır.
GENEL SAĞLIK DURUMU:
Performansın ortaya konulması ve takibi sürecinde, performans parametreleri kadar sporcuların sağlıkları da önemlidir. Sporcuların antrenman veya müsabaka dönemlerinde sağlıkla ilgili problem yaşamaları performanslarının düşmesine ve istenilen performansın gösterilememesine neden olacaktır.
PSİKOLOJİK FAKTÖRLER:
Performansı etkileyen faktörlerin sayıca çok olması ve birbirinden farklı faktörlerin varlığı, performansın tespit edilmesini ve arttırılmasını zorlaştırmaktadır. Fiziksel ve fizyolojik olarak iyi seviyede olmak performans için önemli olsa da üst seviyelere çıkmakta yeterli olmamaktadır. Sporcuların en yüksek performansa ulaşabilmeleri, fiziksel ve fizyolojik yeterliliklerinin yanında psikolojik özelliklerinin uygunluğuna da bağlıdır.
DIŞSAL FAKTÖRLER:
Performansı etkileyen dışsal faktörler; adından da anlaşılacağı üzere bireyin kendi vücudundan ve yapısından kaynaklanmayan, dışsal bir etki ile ortaya çıkan ve bu nedenle de performansı dolaylı biçimde etkileyen faktörler olarak ifade edilmektedir. Dışsal faktörlerin etkileri genellikle fiziksel veya ruhsal bileşenlerle ilişkilidir.
İKLİM (MEVSİMSEL):
İklim etkenlerinin, iklim tiplerinin ve mevsimlerin sporcu performansı üzerine olumlu ve olumsuz etkileri olduğu bilinmektedir. İklim koşullarına uyum sağlamak, performans açısından önemlidir. Farklı çevre koşullarında ve daha ağır şartların yaşandığı iklim bölgelerinde söz konusu uyumun etkisi daha da artmaktadır.
UYKU:
İnsanın fizyolojik ihtiyaçlarından biri olan uyku; duygu durumları, yaşam kalitesi, bilişsel performans ve fiziksel gelişim süreçlerini etkileyen ve sağlık açısından da önemli olan temel bir faktördür.
ISINMA:
Sporcular, antrenman veya müsabakalardan önce gerçekleştirecekleri aktiviteye uygun hareketler içeren, hazırlık çalışmaları yaparlar. Isınma olarak adlandırılan bu hazırlığın temel amacı, sporcuların sakatlık risklerini azaltmak ve performanslarını artırmaktır.
ANTRENMAN:
Antrenmanların amacı, müsabakalarda performansı artırmak için sporcuların çalışma kapasitelerini, becerilerini ve psikolojik özelliklerini arttırmaktır. Uzun süreli bir uğraş olan antrenmanların, bilimsel uygulama ve kuramlardan destek alınarak planlanması başarı için önemlidir. Sporcuların, antrenmanlardaki yüklenmelere uyum sağlaması gerekmektedir.
BESLENME (DİYET-SU):
Beslenme ile egzersiz performansı, birbiriyle ilişkili kavramlardır ve beslenme, tüm sporcular için yüksek performansın önemli bir parçasıdır. Beslenme, antrenman ve müsabaka performansının artırılmasına ve sporcuların toparlanma süreçlerine katkı sağlamaktadır.
Başlıklar halinde sunulan maddelerin uygulanması antrenörün gözetiminde yapılması durumunda sporcu ilgisi dahilinde başarıda katkı sunulacağı muhakkaktır.
